Қазақ халқының ғасырлар бойғы рухани өмірінде дін мен дәстүр ұғымдары өзара тығыз байланысып, елдің дүниетанымын, мәдениеті мен өмір сүру салтын қалыптастырған. Дін – адамның жаратылыс мәнін, рухани бағыт-бағдарын айқындайтын сенім жүйесі болса, дәстүр – сол сенім мен өмір тәжірибесінен туындаған халықтық мәдени құбылыс. Екеуінің үндестігі ұлттың рухани тұтастығын сақтап, адамгершілік пен ізгілікті насихаттаудың басты құралына айналды.
1. Діннің адам өміріндегі рөлі
Дін – адамзат тарихындағы ең көне әрі ең қуатты рухани институттардың бірі. Ол адам жүрегіне сенім, санаға сабыр, өмірге мән береді. Ислам діні қазақ халқының дүниетанымына зор ықпал етіп, оның әдет-ғұрыптары мен моральдық қағидаларының өзегіне айналды.
Құран мен хадистерде әділдік, сабыр, шүкіршілік, ізгілік, қайырымдылық сияқты қасиеттер дәріптеледі. Бұл қасиеттер қазақ халқының өмір салтымен табиғи үйлесім тапқан. Мысалы, «Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын» немесе «Бірлік бар жерде – тірлік бар» деген мақал-мәтелдердің астарында діни ұстаныммен үндес рухани мән жатыр.
2. Дін мен дәстүрдің сабақтастығы
Қазақ халқының тарихына көз жүгіртсек, ислам діні халықтың мәдениетімен сіңісіп, дәстүрмен үндесіп кеткенін көреміз. Дін мен дәстүр бір-бірін толықтырып, ұлттық болмысты қалыптастырды.
Мысалы:
- Бата беру – Алладан жақсылық тілеу, яғни дұға жасау.
- Құдайы ас – марқұмның рухына бағышталып, қайырымдылық мақсатында берілетін ас.
- Сүндет той – исламдағы парыздың бірі.
- Жаңа туған сәбиге азан шақырып ат қою – діни әрі дәстүрлі ғұрып.
Осы дәстүрлер дін қағидаларымен үйлесім тауып, қазақ қоғамының рухани тірегіне айналды.
3. Қазіргі қоғамдағы дін мен дәстүрдің мәні
Қазіргі жаһандану дәуірінде ұлттық сана мен рухани құндылықтарды сақтау – аса маңызды міндет. Кейбір жастар дәстүр мен діннің мәнін терең түсінбей, шетелдік мәдениетке еліктеп жатады. Ал шын мәнінде, қазақтың дәстүрлі құндылықтары ислам дінімен қайшы емес, қайта оның рухани қағидаларын өмірге енгізудің өзіндік жолы болып табылады.
Дін мен дәстүр сабақтастығын сақтау – ұлттың болашағын қорғау. Бұл ретте мектеп, отбасы және рухани институттардың рөлі ерекше. Рухани жаңғырудың негізі – ұлттық құндылықтар мен имандылықты үйлестіре білу.
Қорытынды
Дін мен дәстүр – егіз ұғымдар. Дін – адам рухының өзегі болса, дәстүр – сол рухтың ұлттық көрінісі. Қазақ халқы осы екі бастауды ұштастырып, өзіндік мәдениетті, ізгілікке негізделген өмір салтын қалыптастырды.
Бүгінгі таңда да дін мен дәстүрдің сабақтастығын сақтау – ұлттың рухани жаңғыруының кепілі.
Өз дінін, дәстүрін құрметтеген халық қана тарих сахнасында мәңгі жасайды.
Шымкент қаласы «Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ- нің дінтанушы маманы, Тыныштық Сейлбекқызы Байманова